Kijkwijzer: 9 tips bij praten over pesten in de klas

Door Mirelle Valentijn – Docent en mede-eigenaar Kenniscentrum en voorzitter Stichting Omgaan met Pesten

Lily’s wijze woorden over pesten

Ze is pas 9 jaar, deed mee aan het programma Hoofdzaken en is sindsdien al onder andere bij Humberto en het Jeugdjournaal geweest. Waarom? Omdat het een topper is. Omdat ze prachtig is. Omdat pesten nog steeds naar is voor iedereen die er mee te maken heeft. Omdat ze wijze en belangrijke woorden zegt!

Praten over pesten

Praten over pesten draagt bij aan het voorkomen en doorbreken van pestproblematiek. Met de juiste vragen laat je een kind zelf nadenken over zijn of haar rol in de groep en mogelijke alternatieven. Voor een kind dat gepest wordt kan het een enorm verschil maken als deze steun ervaart van andere kinderen. De stap naar de rol van ‘helper/verdediger’ hoeft helemaal niet groot te zijn.

Een inleiding kan niet ontbreken

Start nooit zomaar met beeldmateriaal dat emotioneel beladen kan zijn in de groep of dat kan raken aan eigen ervaringen van kinderen. Geef een korte inleiding over de ervaringen die Lily zal delen:

• Lily zit op de basisschool.
• Zij wordt al langere tijd gepest door kinderen over haar haar
• Lily voelt zich anders als andere kinderen 

Zorg voor belangstelling van de kinderen. Geef een kijkopdracht en leg uit wat het doel is van samen kijken naar deze aflevering.

Veiligheid is een randvoorwaarde

Beeldmateriaal over pesten kan diverse gedachten en gevoelens losmaken bij kinderen. Om hier vervolgens over in gesprek te gaan dient het veilig te zijn in de groep. Het maken van afspraken over het omgaan met elkaar in het gesprek na afloop helpt hierbij. Sta stil bij groepsregels. Besef dat bij het werken rond dit thema extra afspraken nodig zijn. Check of er nog afspraken moeten worden toegevoegd of aangepast en laat deze uit de kinderen zelf komen. Formuleer extra afspraken altijd positief: dus wat wil je wel en omschrijf concreet gedrag. Je mag altijd een afspraak toevoegen of voorleggen die je zelf belangrijk vindt. Denk hierbij met name aan:

• We stellen vragen om elkaar beter te begrijpen.
• Wat we te weten komen over elkaars gedachten, gevoelens en gedrag blijft binnen de groep.

Openheid creEert openheid

Stel jezelf kwetsbaar op. Deel met de kinderen wat jou raakt in Lily haar verhaal en hoe dit komt.  Richt je niet alleen op de inhoudelijke informatie. Maak bij praten over pesten in de groep heel bewust echt contact en besteed aandacht aan de intermenselijke kant. Zie jezelf hierin als instrument. Deel een ervaring over je eigen rol als kind, gedachten en gevoelens. Zo kom je letterlijk een beetje dichterbij. Dat heeft een positieve invloed op het creëren van een sfeer van veiligheid en vertrouwen, waarin leerlingen zich na jouw voorbeeldgedrag ook durven te laten zien en horen.

Kijkwijzer 

Kies welk beeldmateriaal van Lily je wilt laten zien

Aansluitend laat je in drietallen uitwisselen uit hoe je het was om Lily haar verhaal te horen. Geef op deze manier eerst ruimte aan alle kinderen om zich te ontladen en uiten. Vraag daarna een aantal reacties uit de groep.

Negen vragen die je kunt stellen na de uitzending

1. Lily vertelde over ervaringen met pesten over haar uiterlijk. Wat raakte jou het meest?
2. In de aflevering werd gesproken over ‘anders zijn’. Misschien dat de klasgenoten deze kinderen niet echt kenden. Ze hadden vooral een sterke mening, een oordeel over het punt waarin ze ‘anders’ waren. Wat hadden de klasgenoten van deze kinderen kunnen doen om ze beter te leren kennen? Zouden ze dan ook minder over hun grenzen gaan? Het is belangrijk om nieuwsgierig te zijn op een positieve manier naar elkaars verschillen. Vaak ontdek je dan dat er ook heel veel punten zijn, waarin je hetzelfde bent.
3. Lily heeft haar eigen manier gevonden om te reageren op de nare opmerkingen over haar haar. Meestal staat ze gewoon op. Ze probeert haar eigen beste vriendin te zijn. Er zijn nog meer manieren om te reageren op pestgedrag. Als je gaat schreeuwen, iets naars over de ander terug zegt met een jij-zin of gaat vechten wordt het pesten erger en stopt het niet. Vaak bemoeien anderen zich er ook mee. Als je opkomt voor jezelf is het belangrijk dat je sterk staat, duidelijk praat, de ander streng aankijkt en een ik-zin zegt, je eigen mening laat horen. Ook kun je het pestgedrag negeren met een sterke houding. Wat zou een sterke ik-zin zijn die Lily kan terugzeggen?
4. Lily heeft nagedacht over de reden waarom zij gepest wordt. Hoe denk jij dat het het dat kinderen pesten of meelopen met de pester?  
5. Regelmatig mag Lily niet meedoen met anderen. Zij wordt buitengesloten door haar pluishaar. Wat vinden jullie daarvan? Buitensluiten doet veel pijn. Iedereen wil deel zijn van de groep en plezier maken met anderen. Hoe zouden de kinderen in Lily haar klas haar kunnen helpen als ze buitengesloten wordt?
6. Praten over pesten is belangrijk. Dan kunnen anderen je helpen en zorgen dat het pesten stopt. Lily praat met haar moeder over het pesten. Aan wie zou zij nog meer hulp kunnen vragen? Geef alle kinderen een klein gekleurd blaadje papier. Met wie kun jij praten? Vraag hen de eerste naam op te schrijven die in ze opkomt. Laat de kinderen vervolgens in drietallen uitwisselen met wie zij zouden praten (uit het gezin, familie, school, de groep, vrienden, …) en wat maakt dat zij die persoon vertrouwen. Als ze ideeën opdoen uit de voorbeelden van anderen mogen ze deze namen ook opschrijven op het blaadje papier. Het doel is om te proberen tot drie mensen te komen die ze vertrouwen. Vraag enkele reacties uit de groep.
7. Laat ze tot slot in drietallen een beginzin bedenken als je een gesprek zou willen beginnen met iemand die je vertrouwt over een probleem. (Deze zinnen mogen gelijk zijn en ook verschillen van elkaar). Wijs kinderen ook op de kindertelefoon. 
8. Hoe zou jij het verschil willen maken voor Lily als je haar juf of meester zou zijn? (Hier krijg je als begeleider van de groep veel suggesties over gewenste steun uit de groep, reflecteer op je eigen handelen en ontdek wat je ervan kunt leren of wie weet wilt uitproberen)
9. Beoordeel de veiligheid in de groep. Is deze aanwezig, dan kun je een verbinding leggen met de rollen het de manier van omgaan met elkaar in de eigen groep. Beoordeel de spanningsboog in de groep. Je kunt deze verbinding direct na de voorgaande vragen en het gesprek dat is ontstaan maken, of op een later moment. Als de spanningsboog is afgenomen zal dit minder winst opleveren voor de groep. Zijn er dingen je die anders zou willen in deze groep? Hoe zouden wij het verschil kunnen maken met en voor elkaar? Vraag door: wat kun je daar zelf voor doen? Wat kunnen anderen doen? Hoe kunnen we samen zorgen dat dit voor jou veranderd? Welke afspraken kunnen we maken om als groep (nog) fijner met elkaar om te gaan?

Wanneer is het belangrijk praten over pesten stop te zetten?

Als de sfeer onverhoopt niet serieus of lacherig blijft/wordt, dan is het wijs om te melden dat het op deze manier niet zinvol is en wat dit met jou doet in relatie tot het thema. Bespreek wat nodig is om de houding te verbeteren. Als dat niet werkt, is het beter om een andere les te draaien en op een later moment te onderzoeken wat nodig is om de veiligheid in de groep te verhogen om meer openheid te creëren.