Wereld autismedag: sociale informatieverwerking en pesten

door Inge Coolen – Docent en mede-eigenaar Kenniscentrum Omgaan met Pesten

Leerlingen met autisme zijn vaak doelwit van pesten, met ernstige gevolgen voor hun ontwikkeling. (Caroline Rieffe, autisme & pesten expert).

De DSM-5 hanteert de volgende uitgangspunten voor autisme: blijvende tekorten in de sociale communicatie en interactie, zoals blijkt uit:

• tekorten in sociaal-emotionele wederkerigheid
• tekorten in het voor sociale omgang gebruikelijke non-verbale communicatieve gedrag
• tekorten in aangaan, onderhouden en begrijpen van relaties

Het is dus niet zo gek dat kinderen en jongeren met autisme vaker gepest worden en soms ook een ander (onbedoeld) pesten.

Voor kinderen en jongeren met autisme is de situatie van de afgelopen 2 jaar extra lastig

• Extra lastig, omdat kinderen die herhaaldelijk slachtoffer zijn (geweest) van pesten onduidelijke sociale situaties eerder als vijandig bestempelen dan niet-slachtoffers.
• Extra lastig dus omdat in de periode van thuisonderwijs minder kans is geweest voor deze kinderen om sociale situaties beter in te leren schatten. Terwijl het ‘juist’ inschatten van sociale situaties zo belangrijk is bij weerbaarheid. Deze kinderen kunnen onze hulp dus goed gebruiken.

Een voorbeeld

Maxim zit naast Bob (beiden 11 jaar, Bob heeft autisme). Maxim vertelt enthousiast over zijn weekend. Al snel krijgt Maxim het gevoel dat Bob niet naar hem luistert. Bob kijkt Maxim niet aan, maar zit uit het raam te kijken, ‘Nou, als het je toch niks interesseert, hoef ik het je ook niet te vertellen!’ en Maxim loopt boos weg. Bob begrijpt er niets van, hij was toch nou juist zo aandachtig aan het luisteren?! Hij kijkt Maxim na, maar weet niet wat te doen.

In bovenstaande situatie zie je dat Maxim Bob verkeerd interpreteerde, hij zag het niet aankijken als afwijzing. In dit voorbeeld speelt sociale informatieverwerking een belangrijke rol. Dit begint met het waarnemen van de situatie vanuit je eigen referentiekader. Maxim denkt dat Bob alleen kan luisteren als hij hem aankijkt. Bob heeft autisme en raakt nou juist in de war als hij naar een ander kijkt. Hij kan beter luisteren als hij de ander niet aankijkt.

Bob kan vervolgens de reactie van Maxim ook niet goed plaatsen. Zijn zelfreflectie en inlevende vermogen zijn lager ontwikkeld. Bob verwerkt de sociale informatie ook nog eens in puzzelstukjes, waardoor hij het grote geheel niet direct overziet. Omdat hij geen betekenis kan geven aan dit gedrag, kan hij ook niet (vanuit het proces van sociale informatieverwerking) bedenken, wat hij vervolgens kan doen of zeggen. Hij hoopt maar dat Maxim niet lang boos op hem blijft.

Invloed van de lockdown op het proces van sociale informatieverwerking

Het betekenis geven aan een sociale situatie, de tweede stap in het proces van sociale informatieverwerking, is moeilijk. Zeker voor kinderen met autisme. Ik denk dat kinderen deze stap in het proces van sociale informatieverwerking de afgelopen jaren veel te weinig hebben kunnen oefenen. Ga maar eens na wat er bij jezelf gebeurt in zo’n situatie? Hoe lastig is die interpretatie ook voor sommige volwassenen? Heb jij wel eens ruzie gekregen doordat iemand je verkeerd begreep? Of jij het in ieder geval anders bedoeld had? Dit werkt bij kinderen en jongeren met autisme nog ingewikkelder.

Hoe kunnen wij kinderen met autisme helpen sociale informatie beter te interpreteren?

Soms komen kinderen zelf naar je toe.

Bob zat aan zijn tafel en keek naar buiten. Hij maakte ogenschijnlijk geen contact met Maxim en vindt het vervolgens onbegrijpelijk dat Maxim boos weg loopt.

Jij kunt het gedrag van kinderen observeren en bespreekbaar maken.

Allereerst en het allerbelangrijkste, luister naar wat het kind je te vertellen heeft. Het is fijn voor een kind als ze zich gehoord voelen en als ze zich bang, verdrietig of boos mogen voelen. Vervolgens kun je samen met het kind ontdekken of iemand positieve of negatieve bedoelingen heeft? Waaraan kun je dat zien? Denk hierbij aan lichaamstaal, stemgebruik, lachen, sorry zeggen.

Tips voor het oefenen van assertiviteit bij kinderen met autisme

• Nodig het kind uit een andere reactie te oefenen. Eerst samen met jou met de situatie die al gebeurd is. Speel de situatie die er was samen na en oefen hiermee verschillende interpretaties en andere reacties daarop. Kinderen met autisme hebben het vaak nodig om iemand na te kunnen doen, omdat het inzicht niet uit henzelf komt.
• Gebruik duidelijke pictogrammen (Sta Sterk punten) om het gedrag concreet te maken en te herhalen: hoe sta je? Waar kijk je naar? Wat zeg je?
• Nodig daarna het kind uit te oefenen met een andere situatie bijvoorbeeld op het schoolplein. Het is heel fijn voor kinderen om te ontdekken dat er heel veel situaties zijn die je op verschillende manieren kunt interpreteren. Zo oefen je actief het proces van sociale informatieverwerking.
• Een volgende stap kan dan zijn het aanleren van een assertieve reactie op zowel positieve als negatieve bedoelingen. Stap voor stap kun jij op deze manier met kinderen werken aan sociale weerbaarheid bij kinderen met autisme.

In onze basisopleiding Sta Sterk trainer werken wij met duidelijke pictogrammen, leggen we de nadruk op oefenen in stappen en begeleid je kinderen en jongeren bij het niet vijandig bestempelen van onduidelijke sociale situaties. De Sta Sterk training maakt dus ook voor deze kinderen het verschil.

Wil jij het verschil maken voor kinderen en jongeren, met of zonder autisme?

Informatiepakket aanvragen