Waarom elke school een goed opgeleide Anti-pestcoördinator nodig heeft

“Wat draagt bij aan een sociaal veilige leeromgeving?” Die vraag stond centraal in een recent verkennend onderzoek van de Inspectie van het Onderwijs. Aanleiding was een zorgwekkende stijging in het aantal meldingen over sociaal onveilige situaties op school.

Uit het onderzoek blijkt dat beleid alleen niet voldoende is om sociale veiligheid te waarborgen. Het gesprek hierover moet gevoerd worden én blijven. Juist hier ligt een belangrijke taak voor de Anti-pestcoördinator of coördinator Sociale Veiligheid.

Waarom is sociale veiligheid in het onderwijs zo belangrijk? 

Sociale veiligheid betekent dat kinderen, jongeren en medewerkers zich veilig voelen om zichzelf te zijn in het onderwijs. Het gaat om een omgeving waarin iedereen met respect wordt behandeld, waarin ruimte is voor verschillen en waarin je fouten mag maken zonder bang te zijn voor uitlachen, buitensluiten of pesten.

Een sociaal veilige school is een plek waar:

• leerlingen zich gezien, gehoord en gewaardeerd voelen;
• leraren en andere professionals bewust werken aan een positieve groepssfeer;
• actief wordt opgetreden tegen pestgedrag, discriminatie en uitsluiting;
• vertrouwen en verbondenheid de basis vormen voor leren en ontwikkelen.

Sociale veiligheid ontstaat niet vanzelf. Het vraagt om aandacht, bewustwording en samenwerking van iedereen op school – van leerlingen, leerkrachten op het PO, docenten op het VO en onderwijsprofessionals met ondersteunende taken, tot ouders en de schoolleiding.

Want alleen in een veilige groep kunnen kinderen en jongeren leren, zich ontwikkelen en uitgroeien tot zelfverzekerde, weerbare en respectvolle volwassenen.

Tien jaar Wet Sociale Veiligheid op School

Sinds 1 augustus 2015 is de Wet Sociale Veiligheid op School van kracht. Deze wet verplicht scholen in het primair, speciaal en voortgezet onderwijs om actief te werken aan de sociale veiligheid van hun leerlingen.

Scholen moeten zorgen voor een veilige omgeving waarin leerlingen zich prettig en geaccepteerd voelen. De wet is er om pesten te voorkomen en sneller aan te pakken.

Scholen zijn verplicht om:

• Een aanspreekpunt pesten aan te stellen: een herkenbaar persoon waar leerlingen terechtkunnen.
• De coördinatie van het veiligheidsbeleid te beleggen: een coördinator sociale veiligheid of Anti-pestcoördinator zorgt ervoor dat beleid leeft in de praktijk.
• Jaarlijks monitoring uit te voeren: een jaarlijks onderzoek naar sociale veiligheid binnen de school door bijvoorbeeld leerlingvragenlijsten.

Deze drie speerpunten zorgen samen voor een structurele aanpak van pesten en het bevorderen van een omgeving waarin kinderen zichzelf kunnen zijn en zich optimaal kunnen ontwikkelen.

Waarom is deze wet zo belangrijk?

• Pesten heeft een negatieve impact op het welzijn en functioneren van kinderen, zowel sociaal als cognitief. De schade die pesten teweeg brengt wordt vaak levenslang meegedragen.
• Structurele aandacht helpt bij preventie, vroegsignalering en een effectieve aanpak.
• Door deze wet leggen scholen verantwoording af aan de Inspectie van het Onderwijs rondom hun beleid en acties rondom sociale veiligheid.

Maar let op: de wet zet aan tot actie. De uitvoering staat of valt met goed opgeleide onderwijsprofessionals. Uit onderzoek van de Inspectie van Onderwijs blijkt dat dit nog lang niet overal op orde is.

Nieuwe wet in de maak: Wetsvoorstel Vrij en Veilig Onderwijs

Een leerling die gepest wordt of een leraar die zich geïntimideerd voelt. Onveiligheid op school laat diepe sporen na. Het belemmert leren, ondermijnt vertrouwen en kan leiden tot levenslange gevolgen.

Daarom werkt het ministerie van OCW aan een nieuwe wet: Vrij en Veilig Onderwijs. Deze wet moet scholen nog beter in staat stellen om sociale veiligheid te versterken en sneller te handelen bij incidenten. Het streven is dat de wet in werking treedt vanaf schooljaar 2026-2027.

“Gepest worden of je onveilig voelen laat diepe sporen na. Dat zijn soms trauma’s voor het leven. We moeten alles doen om dat te voorkomen of snel op te lossen.”
– Staatssecretaris Mariëlle Paul

Wat verandert er?

Scholen zijn nu al verplicht om te zorgen voor een veilige leeromgeving. Ze moeten beleid voeren, jaarlijks monitoren en een aanspreekpunt én anti-pestcoördinator hebben. De nieuwe wet bouwt hierop voort met extra maatregelen:

• Beter zicht op veiligheid
  De leerlingmonitor wordt uitgebreid met vragen over o.a. pesten en seksuele intimidatie. Scholen worden verplicht om alle veiligheidsincidenten te registreren, en ernstige incidenten te melden bij de Inspectie van het Onderwijs.
• Uitbreiding meldplicht
  Niet alleen signalen van seksueel misbruik, maar ook seksuele intimidatie moet voortaan gemeld worden. En dit geldt ook bij signalen over meerderjarige leerlingen of studenten. De school moet hierover in overleg met de vertrouwensinspectie.
• Verplichte vertrouwenspersonen
  Elke school moet straks twee vertrouwenspersonen hebben: één intern en één extern. Leerlingen, ouders én personeel hebben zo een laagdrempelig aanspreekpunt voor advies en ondersteuning.
• Beleid jaarlijks evalueren
  Een veilige school vraagt om een open gesprek. Daarom wordt het verplicht om het veiligheidsbeleid jaarlijks samen te bespreken en te evalueren.

Lees meer over dit nieuwe wetsvoorstel op de website van Stichting School & Veiligheid.

Onderzoek Inspectie van het Onderwijs: “Sociale veiligheid: voer het gesprek en zorg voor samenhangend beleid”

“Voor een (sociaal) veilige leeromgeving is het nodig om structureel en met alle betrokken partijen het gesprek hierover te voeren. Het belang hiervan is groot, omdat een veilige schoolomgeving noodzakelijk is om tot leren te komen.” Inspectie van Onderwijs.

Uit het onderzoek van de Inspectie van Onderwijs blijkt dat scholen sociale veiligheid belangrijk vinden. Toch is de aandacht vooral gericht op leerlingen en hun ouders, en veel minder op het ondersteunen van personeel om hier op de juiste wijze mee om te gaan. Terwijl juist medewerkers een cruciale rol hebben in het veilig houden van de schoolomgeving.

Schoolleiders gaan er vaak vanuit dat personeel de juiste pedagogische vaardigheden heeft om veiligheid te waarborgen en problemen te herkennen. In de praktijk blijkt dat echter niet altijd zo te zijn.

De Inspectie roept daarom op om sociale veiligheid een structureel gespreksonderwerp te maken. Niet alleen tijdens incidenten, maar juist preventief en regelmatig, met alle betrokkenen: leerlingen, ouders én teamleden.

Lees hier meer over het onderzoek

De rol van de Anti-pestcoördinator bij sociale veiligheid

De Anti-pestcoördinator speelt een centrale rol in het bevorderen van sociale veiligheid op school.

Deze professional zorgt ervoor dat er niet alleen wordt gereageerd op pesten, maar dat er structureel en preventief wordt gewerkt aan een veilige en positieve schoolcultuur. Dat doet hij of zij in samenwerking met leerlingen, leerkrachten, docenten en onderwijsprofessionals met ondersteunende taken, schoolleiding en ouders.

Is er al een Anti-pestcoördinator bij jou op school? Lees dan hier over hoe je deze persoon zichtbaar maakt voor leerlingen, leerkrachten en ouders. 

Ben jij Anti-pestcoördinator? Kom dan samen met ons in actie tijdens de Week tegen Pesten en zet in op preventie. Vraag hier ons gratis lespakket en gezinsbijlage aan!

Reacties op het onderzoek vanuit Kenniscentrum Omgaan met Pesten

“Beleid leeft pas als je het samen vormgeeft én toepast in de praktijk.” 

Mirelle Valentijn, eigenaar Kenniscentrum Omgaan met Pesten en docent aan de opleiding tot Anti-pestcoördinator, reageert op het onderzoek van de Inspectie van Onderwijs. 

Hoewel een anti-pestprotocol niet verplicht is, roept dit vaak vragen op bij cursisten. En terecht. In de praktijk zien we juist dat een goed geïmplementeerd protocol leidt tot duidelijker, krachtiger en eenduidiger handelen. Daarom zijn wij er groot voorstander van, zeker wanneer dit wordt aangevuld met een stroomdiagram op één A4. Zo wordt voor iedereen in één oogopslag duidelijk wie wat doet.”

Wat cursisten zeggen over de opleiding tot Anti-pestcoördinator:

• “Met de checklist uit de opleiding kon ik direct aan de slag om ons verouderde beleid te vernieuwen.”
• “Al na twee opleidingsdagen had ik een eerste opzet voor preventief beleid op school én waardevolle persoonlijke begeleiding ontvangen.”
• “Ik kon de opgedane kennis meteen toepassen. En ik betrek het Kenniscentrum nu ook bij onze studiedag.”
• “We deden al veel, maar deze opleiding gaf me de tools om ook mijn collega’s te versterken. Ons stroomdiagram hangt nu zichtbaar in elke klas. Daar ben ik trots op.”

“Sociale veiligheid is geen bijzaak, maar een basisvoorwaarde.”

Zij deelt ook nog wat praktische tips uit de opleiding: 

1. Ga het gesprek aan met je team, leerlingen én ouders. Doe dit open en eerlijk.  Gebruik hiervoor bijvoorbeeld het spel Gedrag Gedrag van onze samenwerkingspartner School & Veiligheid. Er is een versie voor het basisonderwijs en voor het voortgezet onderwijs. 
2. Stel een gedragscode op. Dit is niet verplicht, maar wel effectief. Het helpt in gesprekken bij conflictsituaties en is waardevol bij de kennismaking met nieuwe ouders of collega’s.
3. Werk samen aan gedeelde normen en waarden. Deze vormen het fundament van je school en binnen het team. Herhaal ze regelmatig — zeker in tijden van personeelswisselingen. Zorg dat ze voelbaar zijn in het dagelijks handelen van het hele team.

Maak het verschil als Anti-pestcoördinator

• Wil jij ook bijdragen aan een schoolklimaat waarin kinderen en jongeren zich veilig voelen en pesten geen kans krijgt?
• Vervul jij al een tijd de rol van Anti-pestcoördinator of coördinator Sociale Veiligheid? Sluit aan en zorg dat je kennis weer helemaal actueel is.
• Ga jij komend schooljaar aan de slag als Anti-pestcoördinator of coördinator Sociale Veiligheid? Bereid je goed voor en start met vertrouwen en de juiste tools.

Volg de opleiding tot Anti-pestcoördinator.

• Je leert hoe je pesten op school beter signaleert, voorkomt en oplost. 
• Je zorgt ervoor dat leerlingen de beste kansen krijgen om optimale leerresultaten te halen
• Je creëert een nog veiliger schoolklimaat
• Je weet hoe jouw school moet voldoen aan de Wet Sociale Veiligheid op School

Want elke leerling die gepest wordt, is er nog steeds één te veel.

In oktober en januari starten nieuwe groepen in Vinkeveen, en in november ook in Oirschot via onze samenwerkingspartner Vertrouwenswerk.nl.

Lees hier meer over onze samenwerking met Vertrouwenswerk.nl